آزمایشگاه علوم شناختی دانشگاه هنر اسلامی تبریز به منظور قادر ساختن دانشجویان رشته های مربوطه در درک، پیشبینی و تمهید پدیدههایی که در زمینهی کاربری و تعامل انسان-مصنوع دخیل میباشند راه اندازی شده است. در این آزمایشگاه ، ابزارهای بررسی عملكردهای شناختی مغز انسان، در زمینه های مختلفی از قبیل : بررسی امواج مغزی با دستگاه Qeeg 64 کاناله، پتانسیل وابسته به رویداد ERP و دستگاه ردیاب حرکات چشم Eye tracking، ارزیابی توجه (Attention)، حافظه (Memory) كاركردهای اجرایی (Executive Function)، ادراك (Perception)، تكانشگری Impulsivity)، پاسخ به محرك ها ، هوش و پرسشنامه های مختلفی در زمینه ارزیابی های رفتاری موجود می باشد.
این آزمایشگاه آماده همكاری با مراكز دانشگاهی و تحقیقاتی می باشد. شایان ذكر است كه تاكنون پروژه های مختلفی با استفاده از این ابزارها و آزمونها انجام شده و یا در حال انجام می باشد.
در این آزمایشگاه آزمون های زیر بعمل می آید:
آزمون های كامپیوتری
آزمون های غیر كامپیوتری
پرسش نامه ها ی موجود جهت ارزیابی رفتارشناسی
آزمایشگاه علوم شناختی دانشگاه هنر اسلامی تبریز از امکانات زیر برای انجام مطالعه های شناختی و رفتارشناسی برخوردار است:
این دستگاه در تحقیقات رفتاری ، بررسی حركات چشم ، سرعت حركت و وضعیت مردمك، قرنیه به كار می رود. در مطالعات بررسی توجه بینایی بخصوص حیطۀ علوم شناختی در طراحی و رفتارشناسی مشتری ، این دستگاه بسیار ارزشمند و قابل استفاده می باشد.
موارد قابل اندازه گیری با دستگاه: الکتروانسفالوگرافی (EEG)، الکتروانسفالوگرافی کمی (QEEG)، پتانسیل وابسته به رویداد (ERP)
دستگاه پتانسیل وابسته به رویداد ERP
امکان ارزیابی فعالیت مغز در حین انجام یک فعالیت طراحانه، امروزه به موضوع بسیار مهمی در عرصه های پژوهش طراحی شده است. دستگاه ثبت پتانسیل وابسته به رویداد (Event-Related potential) که به اختصار ERP نامیده میشود، ابزاری برای بررسی کارکردهای مغز در شرایط مختلف است. با استفاده از این دستگاه میتوان نحوه مواجهه مغز با محرکهای مختلف را تعیین کرد. با توجه به امکان ثبت سیگنالهای مغزی، همزمان با انجام یک تکلیف و همچنین به دلیل حساسیت زمانی بسیار بالای دستگاه (امکان ثبت فعالیت مغز در هر 1 میلی ثانیه)، حیطه کاربردی این دستگاه بسیار متنوع است. پژوهشهای متعددی در حوزه علوم اعصاب و علوم شناختی، به طور مستقیم وابسته به ارزیابی فعالیت مغز، حین اجرای یک تکلیف است. این پژوهشها منجر به ایجاد درکی عمیقتر از ساز و کار مغز و درک رفتار کاربر میگردد.
این سیستم شامل الکترودهایی است که روی سر قرار گرفته و امواج الکتریکی مغز را ثبت می کنند. این امواج از طریق یک آمپلی فایر، تقویت شده و سپس بوسیله یک مبدل آنالوگ به دیجیتال در کامپیوتر ثبت شده و توسط نرم افزارهای تحلیل سیگنال، تحلیل می شوند. رویدادهای شناختی و یا حسی مورد بررسی در پروژه‌های ثبتERP از طریق نرم افزارهای مربوطه طراحی می شوند. این نرم افزار ها به گونه ای طراحی شده اند که با نرم افزار نمایش سیگنالهای مغزی همزمان (synchronized) بوده و زمان ارائه محرک را بر روی صفحه نمایشگر امواج مغزی نشان می دهند و از این طریق امکان تحلیل سگمنت‌های مربوطه را بصورت دقیق فراهم می نمایند. در نرم افزار تحلیل سیگنال، پس از انجام پردازشهای اولیه این سگمنت‌ها میانگین گیری شده و شکل نهایی موج بعنوان بازنمودی از واکنش مغز به محرک ارائه شده مورد بررسی قرار می گیرد.
قابلیت ویژه تکنیک ERP برخورداری از دقت زمانی بالاست که در سایر تکنیک‌های neuroimaging نظیر fMRI و PET scan وجود ندارد. با استفاده از این تکنیک می توان فعالیت مغز را پس از ارائه محرک در مقیاس میلی ثانیه بررسی کرد. این در حالی است که در بسیاری دیگر از روشهای تصویر برداری عصبی این مقیاس در حدود 1.5 ثانیه است.
معرفی و آشنایی با EEG الکتروانسفالوگرافی
مغز انسان دارای میلیاردها سلول عصبی است. این سلولها برای برقراری ارتباط با یکدیگر و دیگر سلولهای بدن ، پیامهای عصبی رد و بدل می کنند. پیامهای عصبی ماهیت الکتریکی-شیمیایی دارند. در اینجا بیشتر ماهیت الکتریکی پیام های عصبی مدنظر است و به آن سیگنال الکتریکی گفته می شود. جهت ثبت سیگنال های الکتریکی مغز می توان از دستگاه EEG یا Electroencephalography استفاده کرد. این دستگاه با استفاده از الکترودهایی که در سطح سر قرار می گیرند ، سیگنال های الکتریکی مغز را ثبت می کند. الکترودها به منظور دریافت سیگنال در مکانهای خاصی از سر قرار می گیرند. خروجی این الکترودها به ورودی تقویت کننده EEG متصل می شود و پس از انجام تقویت و فیلتر شدن ، مورد استفاده قرار می گیرد.
خصوصیات امواج مغزی
دامنه امواج مغزی قابل ثبت در سطح جمجمه بسیار ضعیف و در حدود ۱۰۰-۰ میکرو ولت و فرکانس آنها در حدود ۱۰۰-۰/۵ هرتز است. امواج مغزی را می توان بر اساس فرکانس آنها به دسته های زیر طبقه بندی کرد:
امواج دلتا: ۴ – ۰/۵ هرتز
امواج تتا: ۸ – ۴ هرتز
امواج آلفا: ۱۳ – ۸ هرتز
امواج بتا: ۳۰ – ۱۳ هرتز
امواج گاما: بیشتر از ۳۰ هرتز
مقدار امواج فوق به عوامل متعددی از جمله وضعیت فعلی فرد (خواب بودن ، بیدار بودن ، باز یا بسته بودن چشم و …) سن ، جنسیت و … بستگی دارد و متخصصان با توجه به این ویژگی ها ، وضعیت افراد را مورد بررسی قرار می دهند. اما به طور کلی می توان گفت که یک رابطه عمومی بین درجه فعالیت مغزی و فرکانس متوسط امواج الکتروانسفالوگرام وجود دارد. بدین صورت که فرکانس متوسط امواج به تدریج با زیاد شدن درجه فعالیت مغز افزایش می یابد.
نحوه چیدمان الکترودها
برای داشتن امکان مقایسه نتایج ثبت سیگنال مغزی و امکان تعمیم نتایج ، یک شیوه چیدمان الکترود به عنوان استاندارد بین لمللی شناخته شده است. این چیدمان جهانی الکترودها که به عنوان استاندارد ۲۰-۱۰ شناخته می شود ، امکان پوشاندن تقریباً تمام نواحی سر را توسط الکترودها فراهم می کند. انتخاب محل الکترودها بر اساس نقاط ویژه استخوان جمجمه انجام پذیرفته است. الکترودها در نواحی تلاقی سطوح استخوان جمجمه قرار می گیرند و سایر الکترودهای میانی بر اساس ۱۰ و ۲۰ درصد کل فاصله چیده خواهند شد. در شکل زیر این چیدمان نشان داده شده است.
کاربردهای دستگاه EEG
روش های مورد استفاده در بررسی عملکرد مغز مثل PET و fMRI ، ضمن داشتن هزینه بالا ، گاه دارای عوارض منفی از قبیل تزریق مواد رادیواکتیو ، قرار گرفتن در میدان مغناطیسی قوی و … نیز است. یکی از مزایای EEG مقرون به صرفه بودن و نداشتن عوارض جانبی است. دستگاه EEG در موارد زیر کاربرد دارد:- کمک به بررسی و مطالعه عملکرد مغز، بررسی رفتار شناسی مشتری، طراحی کاربر محور و میزان رضایت کاربر از محصول.
آزمون های كامپیوتری آزمون CANTAB - Cambridge Neuropsychological Test Automated Battery
یك مجموعه كامپیوتری شامل 15 تست می باشد كه جهت بررسی حافظة دیداری، حافظه كاری، توجه و برخی کارکردهای اجرایی و تصمیم گیری مورد استفاده قرار می گیرد. این مجموعه برای بررسی های مختلف قشر فرونتال به كار می رود.
Executive function, working memory and planning tests
Intra-/Extra-dimensional Set Shift (IED )
Stocking of Cambridge (SOC )
Spatial Span (SSP )
Visual memory tests
Attention tests
Delayed Matching to sample (DMS )
Choice reaction Time (CRT)
Paired Associates Learning (PAL)
Match to sample Visual Search (MTS)
- آزمون عملكرد پیوسته كانرز Continuous Performance Test II Conners
آزمونCPT II یا عملكرد پیوسته، آزمونی است كه جهت بررسی توجه پایدار ،حافظه كاری و تكانشگری استفاده می شود.
- • آزمون استروپ، Stroop Test
این آزمون روش ارزیابی نوروسایكولوژیكی رایجی برای كاركردهای اجرایی ، توجه انتخابی و تمركز به شمارمی رود. در این آزمون، آزمودنی باید رنگ لغاتی را كه با رنگ های مختلف نوشته شده است بدون توجه به معنای آنها بیان نماید.
• آزمون دسته بندی كارت ویسكانسین (WCST Wisconsin Card Sorting Test )
آزمون ویسکانسین به عنوان ابزاری برای سنجش كاركردهای اجرایی مورد استفاده قرار می گیرد. انجام این آزمون نیازمند برنامه ریزی راهبردی، توانایی انتزاع، انعطاف پذیری ذهنی، رفتار معطوف به هدف، جستجوی سازمان یافته و كنترل پاسخ های تكانشی است.
- آزمون توجه و جستجوی دیداری Test Visual Search & Attention
این آزمون شامل 4 تكلیف جستجو است كه طی آن آزمودنی باید علامت هدف را از میان سایر محرك ها پیدا كند. هدف از آن، ارزیابی دقت دیداری و توجه مستمر در بزرگسالان است. همچنین از طریق بررسی جداگانه عملكرد آزمودنی در سمت چپ و راست تكلیف، می توان به نقص های دیداری یا غفلت فضایی یك طرفه در آزمودنی دست یافت.
- آزمون حافظه وكسلر ( WMS ) Wechsler Memory Scale )
این آزمون حافظه شامل 7 خرده آزمون است كه اطلاعاتی در زمینه های مختلف از توجه، هوشیاری ذهنی، جهت یابی، حافظه بینایی و توانایی یادگیری آزمودنی فراهم می نماید. نمره كل حافظه از جمع نمرات خرده آزمون ها محاسبه می شود كه به عنوان بهره حافظه (MQ) خواهد بود. همچنین اطلاعات جهت تمایز اختلالات ساختاری و كنشی حافظة كمك كننده است.
پرسشنامه ها ی موجود جهت ارزیابی های رفتاری
| کد |
نام محصول |
| 1 |
دستگاه زمان سنج کامپیوتری |
| 2 |
آزمون کامپیوتری استروپ |
| 3 |
برنامه کامپیوتری توجه پیوسته |
| 4 |
برنامه کامپیوتری توجه متمرکز |
| 5 |
برنامه کامپیوتری توجه پراکنده |
| 6 |
برنامه کامپیوتری حافظه |
| 7 |
برنامه کامپیوتری بازشناسی اشکال |
| 8 |
برنامه توانبخشی شناختی |
| 9 |
برنامه کامپیوتری حل مساله |
| 10 |
آزمون خلاقیت |
| 11 |
آزمون هوش هیجانی |
| 12 |
آزمون سلامت روانی |
| 13 |
آزمون سبک های یادگیری |
| 14 |
آزمون شخصیت شناسی (تیپهای شخصیتی) |
| 15 |
آزمون اضطراب |
| 16 |
آزمون افسردگی |
| 17 |
آزمون نظریه ذهن |
| 18 |
آزمون پرخاشگری |
| 19 |
آزمون خستگی شناختی(بی حوصلگی) |
| 20 |
آزمون معنا و هدف در زندگی |
| 21 |
آزمون هیجان خواهی |
| 22 |
آزمون انگیزش تحصیلی |
| 23 |
آزمون کیفیت زندگی |
| 24 |
آزمون سبک زندگی |
| 25 |
آزمون هوش معنوی |
| 26 |
آزمون سبک زندگی اسلامی |
| 27 |
آزمون کارکرد خانواده |
| 28 |
آزمون تنظیم شناختی هیجان |
| 29 |
آزمون ناگویی هیجانی |
| 30 |
آزمون سبک های دلبستگی |
| 31 |
آزمون سرشت و منش شخصیت |
| 32 |
آزمون طرحواره های ذهنی (هیجانی) |
| 33 |
آزمون حمایت اجتماعی |
| 34 |
آزمون اضطراب اجتماعی |
| 35 |
آزمون معنویت |
| 36 |
آزمون اضطراب مدرسه |
| 37 |
آزمون اضطراب امتحان |
| 38 |
آزمون اعتیاد به اینترنت |
| 39 |
آزمون اضطراب شناختی |
| 40 |
آزمون خستگی |
| 41 |
آزمون حساسیت اضطرابی |
| 42 |
آزمون نگرش های ناکارآمد |
| 43 |
آزمون عزت نفس |
| 44 |
آزمون نگرانی |
| 45 |
آزمون بلا تکلیفی |
| 46 |
آزمون دشواری در نظم بخشی هیجانی |
| 47 |
آزمون کیفیت خواب |
| 48 |
آزمون قضاوت اجتماعی |
| 49 |
آزمون فرزند پروری |
| 50 |
آزمون فرسودگی شغلی |
| 51 |
آزمون تعارض کار- خانواده |
| 52 |
آزمون مکانیزم های دفاعی |
| 53 |
آزمون سبک های اسناد دهی |
| 54 |
آزمون سازگاری |
| 55 |
آزمون رفتار رانندگی |
این آزمایشگاه به همت جناب آقای دکتر یزدان موحدی عضو هیئت علمی دانشکده طراحی اسلامی راه اندازی شده و به بهره برداری رسید.